Ko’ávã mba’e rejapova’erã eñemboheraguapy haḡua:
Oḡuahẽta ndéve kuatiaveve oimeneihápe nde réra. Emboguapy kuatiaveve journalismcourses@austin.utexas.edu ha desiree.esquivel.almada@gmail.com nemba’épe ikatúvo oḡuahẽ ndéve ñe’ẽveve mbo’esyry regua.
Heta mba’e reikuaáta Arandupapapy jehecha añetépa rehegua ko mbo’epýpe. Koichagua marandu myasãi ñembiasa reikuaáta irundy arapokõi pukukuépe, tekoteite oikóva (COVID-19 rehegua ha jeiporavópe) oñemoḡuahẽta ndéve tembiporu ha katupyry mba’asy guasu aja ikatu haḡua eguerovioka’ỹ marandurei avei reikuaáta Código ha Principios Red Internacional de Verificación de Datos (International Fact-Checking Network, IFCN) rehegua, Reguerekóta ta’ãngañemombe’upaha oñemboguatáva oñemboajévo jegueroviaka’ỹ oikóva ñande jere ha arapy javeve.
Ko mbo’epy emohu’ãvo ikatúta:
Vore Ñepyrũha
- Jahecháta ko pehẽngueme:
Pehẽngue 1: Arandupapapy jehecha añetépape ñepyrũ
Ñahesa’ỹijo Arandupapapy jehecha añetépa ha ñañomongeta umi ñemo’ãkuaapy rehe
- Kóva ryepýpe oĩta :
Pehẽngue 2: Mba’éicha amoñepyrũta Arandupapapy jehecha añetépa
Código de Principios de IFCN mbo’epy ñamohupy’ũta ha jahecháta mba’éicha ikatu jaiporu porã
- Kóva ryepýpe oĩta:
Pehẽngue 3: COVID-19 ñemboguata mba’asy guasuvai pukukue árateepe
Tembiporu jeporu mbo’e verificadores mba’e, oiporúva ojuhu ñembohory térã omojegueroviaka’ỹ haḡua
- Kóva ryepýpe oĩta:
Pehẽngue 4: Apoukapy jeporupa iporãve momarandu’ỹ ḡuarã
Tetã ambuére mba’épa ojeporu ojejoko, oñemomichĩve haḡua jegueroviaka’ỹ ñemosarambi rome’ẽta: Mba’e léipa ojeporu Asia-pe (mba’éicha ikatu umi mba’e oipy’amongeta América Latina ruvichakuérape) tekombo’e europeo virujepyrukuaápe
- Kóva ryepýpe oĩta:
Cristina Tardáguila niko International Fact-Checking Network (IFCN)-pe Sambyhyhára ndivegua ha Agencia Lupa moñepyrũhára, ha’éva myakãhára poravopyréva marãnduguigua fact-checking rehegua Brasil retãme. Universidad Federal de Rio de Janeiro-pe (UFRJ) omohu’ã maranduhararã, Cristina oñemoaranduve Universidad Rey Juan Carlos, Madrid-pe; ha MBA Marketing Digital Fundación Getulio Vargas-pe. Poranduhára ha omyatyrõva agencia EFE ha O Globo ha Folha de San Paulo-pe, avei Piaui kuatia arandúpe. “A arte do descaso” porãguerojera ñemonda; ha “Vocẽ foi enganado” tetã ruvicha guasu japu rehegua, aranduka ohaíva. Mokõi TEDx Cristina ohechauka jegueroviaka’ỹ rehegua mba’éva ha ohupyty jopói Maranduhára ikatupyryvéva’ekue España retãme El Periodico-pe. Gabriel García Márquez jopóirõ oĩva’ekue, Colombia retãme, omoakã Corona Virus Facts apopyrã guasu, fact-checking ndive arapýre.
Marandu myasãihára, poranduha, ta’ãngahára, oguenohẽva, ojapóva, temimbo’e opomomarandúva, oikuaaukáva ha momaranduhakuéra-pe ḡuarã ko mbo’epy. Google rembiporu ha techaukaha, yvypóra mbo’epypegua oiporukuaava’erã.
Facebook, Twitter, Instagram, WhatsApp térã ambue rembiporu ko’áḡagua ikatúne ñaikotevẽ ha jaike ko MOOC aja.
Pejesareko ko mbo’epy ndaha’eiha oikóva ijehegui. Ndaipóri ipype ojejapo pyréva aretépe. Mbo’epýpe ikatúta peike ha pemyenyhẽ tembiapo arapokõindy javeve pende ára ha aravópe.
Nei mbo’epy ndoikói ijehegui, hete niko oikóta opápeve.
Tembiporu oñemboja’o irundy pehẽnguépe arapokõindy javeve. Mbo’ehára omyakãta pehẽngue ha iñambuéta ojohegui, ta’ãngamýi, ñemoñe’ẽ jehechauka rupive ha ambue. Arapokõindy javeve oikóta aranduchauka, ojehechávo osyrýpa tekombo’e tembiporu rupive. Ñemongeta, porandu ha tembiapo mbo’ehaokotýpegua tape ohupyty haḡua kuatia atã mbo’esyry pahápe.
Mbo’esyry pukukue ikatúta emoḡuahẽ tembiapo ndetapykuerõ , iporãva’erã emyenyherõ kyta opa mboyve arapokõindy:
Tapicha ohupytýva oñeikotevẽva mbo’esyrýpe ḡuarã oĩta kuatia atã. Mbo’ehao Knight omoḡuahẽta marandu rupive remohu’ã hague mbo’esyry.
Ñandutiveve rupive oñemoḡuahẽta ndéve mba’éicha remboguejýta kuatia atã. Kuatia atãre noñeñapytĩri mba’eveichave mbo’esyry térã ambue mba’e. Centro Knight ome’ẽ kuatia atã opaite maranduhára Amérika-pe omoneívo mbo’esyry ome’ẽ hague yvytu pepo rupive.
Kuatia atãrã rejeiporavópa, Reikotẽve: