Ko’ávã mba’e rejapova’erã eñemboheraguapy haḡua:

1. Ejapo oñemopyrendaháicha oremba’épe, ikatu haḡua eñehekombo’e yvytu pepo rehe. Nei oime rire eñehekombo’éma orendive ymave, ikatu reikotevẽ ejepo ñemopyrendeháicha pyahu. Emaña oĩ porãpa nde réra ha ne ñe’ẽñemi ymave guare ejapo mboyve ipyahúva.
2. Nde kuatiavevépe oḡuahẽta ndéve oñemoneoĩpa ne ñemopyrenda oikómaha. Nderetopairõ eheka yty ñongatuhápe.
3. Emomba’epoñepyrũ ñemopyrendahápe, eguejy etopahápeve mbo’esyry kuéra he eñatóĩ he’ihápe“Momarundu’ỹ oikóva ha oiko’ỹva jehecha añetépa COVID-19 aja América Latina ha el Caribe-pe”.
4. Eñatóĩ he’ihápe “Inscribirse” reike haḡua mbo’esyrýpe. Ikatúta reike mbo’esyrýpe jeporavorãgui “Mis cursos” pe yvatetépe oĩva.

Oḡuahẽta ndéve kuatiaveve oimeneihápe nde réra. Emboguapy kuatiaveve journalismcourses@austin.utexas.edu ha desiree.esquivel.almada@gmail.com nemba’épe ikatúvo oḡuahẽ ndéve ñe’ẽveve mbo’esyry regua.

Heta mba’e reikuaáta Arandupapapy jehecha añetépa rehegua ko mbo’epýpe. Koichagua marandu myasãi ñembiasa reikuaáta irundy arapokõi pukukuépe, tekoteite oikóva (COVID-19 rehegua ha jeiporavópe) oñemoḡuahẽta ndéve tembiporu ha katupyry mba’asy guasu aja ikatu haḡua eguerovioka’ỹ marandurei avei reikuaáta Código ha Principios Red Internacional de Verificación de Datos (International Fact-Checking Network, IFCN) rehegua, Reguerekóta ta’ãngañemombe’upaha oñemboguatáva oñemboajévo jegueroviaka’ỹ oikóva ñande jere ha arapy javeve.

Ko mbo’epy emohu’ãvo ikatúta:

• Jehecha añetépa rehegua ojeporúva ko’áḡa reikumbýta
• Fact-checking mba’éicha oñepyrũ ha mba’éicha opu’ã arapýre.
• Tembiporu jeiporúpe rehechakuaa ha egueroviaka’ỹ oñeporombotavyrõ
• Código ha Principios de IFCN eikumby ha emomba’e guasu
• Fact-cheker rehegua ñehesa’ỹijo ha embohovái
• Eikuaa mba’épa ojejapo ojegueroviaka’ỹ haḡua arapy ha tetã ambue rupive

Vore Ñepyrũha

- Jahecháta ko pehẽngueme:

• Fact-Checking, Debunking ha verificatión mba’épepa ojoavy. Fake news mba’érepa ndaja’éiva’erã
• Arandupapapy jehecha añetépa araka’e ha mba’éichapa oñepyrũ

Pehẽngue 1: Arandupapapy jehecha añetépape ñepyrũ

Ñahesa’ỹijo Arandupapapy jehecha añetépa ha ñañomongeta umi ñemo’ãkuaapy rehe

- Kóva ryepýpe oĩta :

• IFCN mba’épa, mba’eichaitépa ojoavy omoakãva
• Fact-checkers tuichavéva oĩva América Latina ha el Caribe-pe
• Ñomongeta mbykymi America Latina verificadores-ndi mba’e mba’épa oguerekóva hembiaporã

Pehẽngue 2: Mba’éicha amoñepyrũta Arandupapapy jehecha añetépa

Código de Principios de IFCN mbo’epy ñamohupy’ũta ha jahecháta mba’éicha ikatu jaiporu porã

- Kóva ryepýpe oĩta:

• Mba’éicha ikatu haperekokuaaty jajapo
• Mba’éicha ikatu hesakã hepy ha iña’ẽmbére
• Mba’éicha ikatu oñemyatyrõ porã
• Mba’éicha ikatu japia tape karẽgui
• Ñe’ẽjovake mokõi térã hetave America Latina verificadores-ndi

Pehẽngue 3: COVID-19 ñemboguata mba’asy guasuvai pukukue árateepe

Tembiporu jeporu mbo’e verificadores mba’e, oiporúva ojuhu ñembohory térã omojegueroviaka’ỹ haḡua

- Kóva ryepýpe oĩta:

• Tembiporu reiguávare Portal check, CrowdTangle. Tweet Deck ha ambuére ejevale, ani embotuicha umi japu, ikatu haḡua yvypóra oporombotavyséva opyta vai
• Oĩ po tembiporu jahechávo añetépa umi ta’ãnga térã ta’ãngamýi ha ambue ojehechávo Arandupapapy jehecha añetépa
• Jeporavo rehegua
• COVID-19 rehegua

Pehẽngue 4: Apoukapy jeporupa iporãve momarandu’ỹ ḡuarã

Tetã ambuére mba’épa ojeporu ojejoko, oñemomichĩve haḡua jegueroviaka’ỹ ñemosarambi rome’ẽta: Mba’e léipa ojeporu Asia-pe (mba’éicha ikatu umi mba’e oipy’amongeta América Latina ruvichakuérape) tekombo’e europeo virujepyrukuaápe

- Kóva ryepýpe oĩta:

• IFCN oiporúva orairõ haḡua jegueroviaka’ỹ . Léi kuéra oñemboajéva India, Tailandia, Indonesia ha Malasia-pe ha mba’éichapa ko’áḡa ojehecha Brasil, Argentina ha ambuépe
• Techaukarã Finlandés ha Británico. Latino América retãnguérape mba’ére hasy virujepyrukuaa tekombo’erã. Mba’e ojejapo umi tetãme

Cristina Tardáguila niko International Fact-Checking Network (IFCN)-pe Sambyhyhára ndivegua ha Agencia Lupa moñepyrũhára, ha’éva myakãhára poravopyréva marãnduguigua fact-checking rehegua Brasil retãme. Universidad Federal de Rio de Janeiro-pe (UFRJ) omohu’ã maranduhararã, Cristina oñemoaranduve Universidad Rey Juan Carlos, Madrid-pe; ha MBA Marketing Digital Fundación Getulio Vargas-pe. Poranduhára ha omyatyrõva agencia EFE ha O Globo ha Folha de San Paulo-pe, avei Piaui kuatia arandúpe. “A arte do descaso” porãguerojera ñemonda; ha “Vocẽ foi enganado” tetã ruvicha guasu japu rehegua, aranduka ohaíva. Mokõi TEDx Cristina ohechauka jegueroviaka’ỹ rehegua mba’éva ha ohupyty jopói Maranduhára ikatupyryvéva’ekue España retãme El Periodico-pe. Gabriel García Márquez jopóirõ oĩva’ekue, Colombia retãme, omoakã Corona Virus Facts apopyrã guasu, fact-checking ndive arapýre.

Marandu myasãihára, poranduha, ta’ãngahára, oguenohẽva, ojapóva, temimbo’e opomomarandúva, oikuaaukáva ha momaranduhakuéra-pe ḡuarã ko mbo’epy. Google rembiporu ha techaukaha, yvypóra mbo’epypegua oiporukuaava’erã.

Facebook, Twitter, Instagram, WhatsApp térã ambue rembiporu ko’áḡagua ikatúne ñaikotevẽ ha jaike ko MOOC aja.

Pejesareko ko mbo’epy ndaha’eiha oikóva ijehegui. Ndaipóri ipype ojejapo pyréva aretépe. Mbo’epýpe ikatúta peike ha pemyenyhẽ tembiapo arapokõindy javeve pende ára ha aravópe.

Nei mbo’epy ndoikói ijehegui, hete niko oikóta opápeve.

Tembiporu oñemboja’o irundy pehẽnguépe arapokõindy javeve. Mbo’ehára omyakãta pehẽngue ha iñambuéta ojohegui, ta’ãngamýi, ñemoñe’ẽ jehechauka rupive ha ambue. Arapokõindy javeve oikóta aranduchauka, ojehechávo osyrýpa tekombo’e tembiporu rupive. Ñemongeta, porandu ha tembiapo mbo’ehaokotýpegua tape ohupyty haḡua kuatia atã mbo’esyry pahápe.

Mbo’esyry pukukue ikatúta emoḡuahẽ tembiapo ndetapykuerõ , iporãva’erã emyenyherõ kyta opa mboyve arapokõindy:

• Ñomongeta ta’ãngamýi rupive
• Jehai ñemoñe’ẽ, ñembokatupyry
• Kotyñe’ẽme ñomongeta
• Porandukuéra, ñomongeta ta’ãngamýi rupive téra aranduka ñemoñe’ẽ

Tapicha ohupytýva oñeikotevẽva mbo’esyrýpe ḡuarã oĩta kuatia atã. Mbo’ehao Knight omoḡuahẽta marandu rupive remohu’ã hague mbo’esyry.

Ñandutiveve rupive oñemoḡuahẽta ndéve mba’éicha remboguejýta kuatia atã. Kuatia atãre noñeñapytĩri mba’eveichave mbo’esyry térã ambue mba’e. Centro Knight ome’ẽ kuatia atã opaite maranduhára Amérika-pe omoneívo mbo’esyry ome’ẽ hague yvytu pepo rupive.

Kuatia atãrã rejeiporavópa, Reikotẽve:

• Reike, rehecha ha remoñe’ẽ arapokõindy jave.
• Porandukuéra remoḡuahẽva’erã ha ohupytyva’erã michivévo 70% (ikatúta remoḡuahẽ reipotaháicha porandukuéra. Ojeiporavóta upe yvateve oḡuahẽva).
• Emoḡuahẽ peteĩ jepe térã embohovái ñe’ẽ ñomongeta arapokõindýpe.
• Mbo’esyry ñemohu’ãme ojehecháta rehupytýpa térã nahánirĩ.
• Mbohapy téra po árape ojehechapáta kuatia rehegua.