Marandukuéra-pe ḡuarã Américayguape Centro Knight oikuaauka mbo’esyry tuichaháicha, línea (MOOC ingles ñe’ẽme) hérava “Momarundu’ỹ oikóva ha oiko’ỹva jehecha añetépa COVID-19 aja América Latina ha el Caribe-pe”. Irundy arapokõi javeve ojeroguata, 15 jasykõi 14 jasyapy peve 2021.
Ko’ãga ko mbo’esyry ndojehepyme’ẽvéima ikatu haḡuaicha mayma temimbo’e ko mbo’esyry oroguatava’ekue ha maymave yvypóra oikuaaséva oikóva ha oiko’ỹva jehecha añetépa reñóire marandukuéra apytépe, avei tembiporu oñeikotevéva ojerovia’ỹ haḡua marandu’ỹ ko mba’asy vai jave.
UNESCO oipytyvõ Centro Knight-pe ko mbo’esyry oiko haḡua iñaponde’a #CoronavirusFacts Unión Europea ñepytyvõme.
Cristina Tardáguila oroguata ko mbo’esyry. Ha’e ojapo ha oiporavo mbo’epy ta’ãngamýi, ñemoñe’ẽrã ha ambue ojeporútava.
Irundy pehẽnḡuéme oñemboja’o ko mbo’esyry:
Ikatúvove pomopepirū pehechávo ta'ãngamýi ha pemoñe'ē mba'e ojogueraháva ojopógui ko mbo'esyry regua, ỹro ikatu peike ambue ára ha aravópe.
Roha'ãrõ tembiporu petopátava oiko peēme. Porandu peguerekorõ, pe hai journalismcourses@austin.utexas.edu.
Cristina Tardáguila niko International Fact-Checking Network (IFCN)-pe Sambyhyhára ndivegua ha Agencia Lupa moñepyrũhára, ha’éva myakãhára poravopyréva marãnduguigua fact-checking rehegua Brasil retãme. Universidad Federal de Rio de Janeiro-pe (UFRJ) omohu’ã maranduhararã, Cristina oñemoaranduve Universidad Rey Juan Carlos, Madrid-pe; ha MBA Marketing Digital Fundación Getulio Vargas-pe. Poranduhára ha omyatyrõva agencia EFE ha O Globo ha Folha de San Paulo-pe, avei Piaui kuatia arandúpe. “A arte do descaso” porãguerojera ñemonda; ha “Vocẽ foi enganado” tetã ruvicha guasu japu rehegua, aranduka ohaíva. Mokõi TEDx Cristina ohechauka jegueroviaka’ỹ rehegua mba’éva ha ohupyty jopói Maranduhára ikatupyryvéva’ekue España retãme El Periodico-pe. Gabriel García Márquez jopóirõ oĩva’ekue, Colombia retãme, omoakã Corona Virus Facts apopyrã guasu, fact-checking ndive arapýre.
Ñepyrũrã
1. Ta’ãngamýi oñemomaiteihápe
2. Ñemboguatarã
KUA’APY JEPORURÃ
1. Momarundu japu. Ijetu’u (Claire Wardle, First Draft) [Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme]
2. Pokõi mba’e oikóva’ekue’ỹva/ Momarundu’ỹ (Claire Wardle, First Draft ojapóva) [Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme]
3. IFCNgua kódigo Etika ha principio (guarani ñe’ẽme Ñe’ẽmbyky) Etikaygua Kódigo
4. Yvypóraita ohecháva IFCN. Tekove reko ne retãmeygua etopa ha ehecha hembiapo paha (Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme)
MBO’EPY TA’ÃNGAMÝI
1. Arandupapapy jehecha añetépape ñepyrũ
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
2. Pablo Uribe ndive ñomongeta (Colombiacheck)
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
ÑEMOÑE’Ẽ MBA’EPURŨRÃ
1. Jopói Gabo 2020 rupive América Latina-pe oku’e oikóva ha oiko’ỹva jehecha (Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme)
2. América Latina-pe oikóva ha oiko’ỹva jehecha tuichaiterei (Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme)
(Argentina-pe jehecha) 2014.III. Latinoamérica-pe jehecha oikóva ha oiko’ỹva: Imba’ekuaa ha ikatúva ojapo, Ariel Arriera rembiapo ( vore 11-16)
3. Duke Reporters' Lab: ohecháva arapýre papakatu paha (Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme)
4. IFCNgua kódigo Etika ha principio (guarani ñe’ẽme Ñe’ẽmbyky) Etikaygua Kódigo
5. Yvypóraita ohecháva IFCN. Tekove reko ne retãmeygua etopa ha ehecha hembiapo paha (Tembikuatiakue castellano ñe’ẽme)
MBO’EPY TA’ÃNGAMÝI
1. Mba'éichapa ikatu rejapo tembiapo
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
2. Hesakâva´erâ hepyme´êha ha moôguipa osê marandu
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
3. Mba'éicha ikatu remboyke sesgo
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
ÑEMOÑE’Ẽ MBA’EPURŨRÃ
1. Taperekokuaaty kuatia rogue "Chequeado" [Castellano ñe’ẽme]
2. Full Fact [Castellano ñe’ẽme]
Ñanduti rogue Full Fact, “About us” pehẽngue “Funding and Independence” “Our impartiality” “Feedback and corrections”.
3. Africa Chech kuatia rogue oñeipytyvõhame (guaraníme ñe’ẽmyky).
Guaraníme ñe’ẽmyky
Mba’éicha roñehepyme’ẽ
Ñehepyme’ẽ rehegua hetaichagua oĩ ha hesakãha:
Pyha tetãpavẽgua Red Internacional de Verificación de Datos (IFCN) ha Código de Principios-ygua, Africa Check niko ojepytaso tesakãre viru rehegua tekove rekore.
Tekove reko viru’ỹ niko Africa Check, opytáva Sudafrica-pe fideicomiso sin fines de lucro, ikuatia papapy IT000728 / 2015 (C). Heraguapy Africa Check Foundation, opyta Kenia-pe ha omba’apo Nigeria ha Senegal-pe imba’aporendarehe.
Africa Check rembiaporã oñemboatukupe TRi Facts (PTY) Ltd, roñembokatupyry, rojepovyvyha heraguapy Sudafrica-pe ha ipapapy katu número de empresa 2018/623180/07.
Mba’éicha roiporu
Dáto jehecha niko oikotevẽ heta aravo ha tembiapóre. Romba’apo irundy tetãme mbohapypateĩ tapicha atýrehe.
Tape renoderã Africa Check rehe
Roipota Africa Check hi’are. Kóva he’ise ikatutaha romba’apo romoneihápe ojapóva tapicha oĩva ojekuaahápe, tekove rendápe, ha maranduharakuérape ha toipytyvõ ambueme.
Upeva’erã roikotevẽ viru toguapy mba’e porã ári, áraárare. TRi Facts roḡuenohẽ, ha’éva roñembokatupyryrã, rojepovyvy ha marandurã, 2015 arýpe.
Omoñe’ẽ ha oremuñavándi roñemongeta ome’ẽvare oreve donaciones.
MBO’EPY TA’ÃNGAMÝI
1. Crowdtangle + Buzzsumo
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
2. TweetDeck ojevichea hagua oje eva
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
3. Ta'anga jehecha
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
ÑEMOÑE’Ẽ MBA’EPURŨRÃ
1. Verified (ONU): Emoñe’ẽ apopyrã rehegua, ehecha ta’ãnga mýi ha eñeha’ã eike tembiapo-pe [Castellano ñe’ẽme]
2. Portal Check: Eikundaha ñanduti roguépe, katu eipoporavo “Recursos para periodistas” [Castellano ñe’ẽme]
3. No es cierto que las mascarillas provoquen hipoxia. Esta desinformación ahora es viral y peligroso [Castellano ñe’ẽme]
MBO’EPY TA’ÃNGAMÝI
1. Guía oguerekóva IFCN mba'éicha oñeha´â ojeregula Maranduỹ
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
2. Mbyatyrõrã: Alfabetización Mediática
Pehecha ta’ãngamýi Guarani ñe'ēme
ÑEMOÑE’Ẽ MBA’EPURŨRÃ
1. IFCN rembiapo mboguataha oiko’ỹva rehegua rairõvo arapýre [Castellano ñe’ẽme]
2. Ambue oguerekóva Nodio ohecháva ijehegui tekove rekogui [Castellano ñe’ẽme]
3. La nueva oficina del gobierno de Argentina NO es un verificador de hechos [Castellano ñe’ẽme]